หนังสือ : สมุดภาพ ไตรภูมิพระร่วง เล่าเรื่องทั้ง 3 อันเป็นที่ิอยู่ของสัตว์โลก (ปกแข็ง)

พระราชนิพนธ์ของพญาลิไท...พระหมากษัตริย์ แห่งราชวงศ์สุโขทัย

ไตรภูมิพระร่วง หรือ ไตรภูมิกถา เชื่อกันว่าเป็นหนังสือที่พญาลิไท พระมหากษัตริย์รัชกาลที่ 5 แห่งราชวงศ์พระร่วง กรุงสุโขทัย ทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นเมื่อ ประมาณพุทธศักราช 1888

ความเป็นมาของวรรณคดี ไตรภูมิพระร่วงหรือไตรภูมิกถา

1. ไตรภูมิพระร่วง หรือ ไตรภูมิกถา เชื่อกันว่าเป็นหนังสือที่พญาลิไทย พระมหากษัตริย์รัชกาลที่ 5 แก่งราชวงศ์พระร่วง กรุงสุโขทัย ทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นเมื่อ ประมาณพุทธศักราช 1888

เรื่องไตรภูมิ สำนวนของพญาลิไทย ไม่ปรากฏว่ามีต้นฉบับเดิมครั้งกรุงสุโขทัย ต้นฉบับที่นำมาใช้พิมพ์เผยแพร่คือต้นฉบับที่พระมหาช่วย วัดปากน้ำ (วัดกลางวรวิหาร)

จังหวัดสมุทรปราการ ได้ต้นฉบับมาจากจังหวัดเพรชบุรี แล้วให้จารลงไว้ในใบลาน 30 ผูก เมื่อ พ.ศ. 2321 และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ โปรดให้นำออกตีพิมพ์เผยแพร่เป็นครั้งแรก เรียกชื่อว่า ไตรภูมิพระร่วง

ในกาลต่อมานายธนิต อยู่โพธิ์ อธิบดีกรมศิลปกรในขณะนั้น ได้แนะนำให้ นางกุลทรัพย์ เกษแม่นกิจ ซึ้งเป็นผู้อำนวยการกองวรรณคดีและประวัติศาสตร์ในขณะนั้น จัดหาผู้เชียวชาญตรวจสอบชำระปรับปรุงข้อความที่อาจวิปลาสคลาดเคลื่อนไป นางกุลทรัพย์ ได้มอบให้ นายพิทูร มลิวัลย์ ป.ธ. 9 ขณะนั้นดำรงตำแหน่งประจำแผนก กองวรรณคดีและประวัติศาสตร์ และเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านวรรณคดีพระพุทธศาสนารับหน้าที่ทำงานนี้ โดยให้รักษาของเดิมไว้ให้มากที่สุด เมื่อตรวจสอบชำระเสร็จแล้ว ต่อมาได้จัดพิมพ์เผยแพร่เมื่อ พ.ศ.2517,2525,2526 ตามลำดับ

2.ไตรภูมิโลกวินิจฉัย คือ ไตรภูมิสำนวนที่พระบาทสำเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชโปรดเกล้าฯ ให้พระราชาคณะและราชบัณฑิตช่วยกันแต่งขึ้นเมื่อปีเถาะ

จุลศักราช 1145 (พ.ศ.2326) เป็นหนังสือ 1 จบ ยังไม่สมบูรณ์ ครั้นถึง พ.ศ. 2345 โปรดให้พระยาธรรมปรีชา (แก้ว) แต่งไตรภูมิโลกวินิจฉัยให้จบความ ต่อมา กองวรรณคดีและประวัติศาสตร์ กรมศิลปกร ได้มอบหมายให้นายพิทูร มลิวัลย์ แปลตรวจสอบชำระ และเรียบเรียง ไตรภูมิโลกวินิจฉัย จากต้นฉบับหนังสือใบลาน และเมื่อ พ.ศ. 2520 ได้จัดพิมพ์หนังสือออกเผยแพร่ จัดเป็นชุด ชุดหนึ่งมี 3 เล่ม

3.หนังสือภาพไตรภูมิ ถูกเก็บรักษาไว้ในหอสมุดแห่งชาติอีกหลายเล่ม ได้แก่ ไตรภูมิภาษาเขมร แผนที่ไตรภูมิโลกสัณฐานสมัยอยุธยา แผนที่ไตรภูมิสมัยรัตนโกสินทร์ สมุดภาพไตรภูมิสมัยกรุงธนบุรี แผนที่ไตรภูมิโลกวินิจฉัย และไตรภูมิโลกวินิจฉัย โดยเฉพาะสมุดภาพไตรภูมิฉบับหลวง สมัยกรุงธนบุรีนั้น กรมศิลปกร โดยหอสมุดแห่งชาติ

ได้อนุญาตให้คณะกรรมการพิจารณาและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ สำนักนายกรัฐมนตรีจัดพิมพ์จำหน่ายเผยแพร่เป็นครั้งแรก

วรรณคดีไตรภูมิ ได้รัยการยกย่องว่าเป็นวรรณคดีที่ดีที่สุดในสมัยสุโขทัย เนื้อหาสาระคือการแสดงคำสอนในพระพุทธศาสนาที่ลึกซึ้ง แจ่มแจ้ง เพราะอ้างอิงมาจากคัมภีร์

ทางพระพุทธศาสนา ไม่ต่ำกว่า 30 คัมภีร์ กล่าวถึงศาสตร์ต่างๆ เช่น จักรวาล วิทยา ปรัชญา จริยศาสตร์ ชีววิทยา ความเชื่อต่างๆ ในพระพุทธศาสนา ทั้งนี้สรุปได้ลงได้ คือ

ให้กระทำแต่ความดี เพื่อเป็นอริยทรัพย์ ไปสู่ภพหน้า ละเว้นชั่ว (ป้องกันการตกลงสู่อบาย) ทำจิตใจให้ผ่องใส (จิตใจที่ผ่องใสย่อมเป็นพื้นฐานของความเจริญก้าวหน้าในการ

ปฏิบัติธรรมา อันจะนำไปสู่พระนิพพาน)

เนื่องจากเรื่อง ไตรภูมิ เป็นวรรณกรรมทางศาสนา ถือกำเนิดขึ้นมาในยุคที่พระพุทธศาสนากำลังรุ่งเรืองอยู่ในพระราชอาณาจักรไทย การที่พระร่วงเจ้าพญาลิไทย

พระราชนิพนธ์วรรณคดีเรื่องไตรภูมิ นับเป็นกุศโลบายอันแยบคายและความชาญฉลาดที่ลึกซึ้งยิ่ง เพราะไตรภูมิเปรียบได้ ดังหนังสือศิลธรรม (Code of conduct)

ประจำชาติที่เตือนมิให้บุคคลหลงระเริง ปล่อยตัว ปล่อยใจไปตามกิเลส ตัณหา จนกระทั้งกระทำบาปอกุศลต่าง ๆ หากบุคคลมีความเชื่อเรื่องนรก สวรรค์ กรรมดี กรรมชั่ว

อย่างเหนียวแน่นแล้ว ไหนเลยจะกล้ากระทำความชั่ว หากบุคคลเชื่อเรื่องบุญบาป จะไม่กล้ากระทำแม้ความชั่วเล็กๆ น้อยๆ เพราะความชั่วไม่ว่าจะมากจะน้อย ย่อมพาบุคคลไหล

ลงสู่ที่ต่ำ

สารบัญสมุดภาพไตรภูมิพระร่วง

สัญชีวนรกภูมิ

กาฬสุตตนรกภูมิ

สังฆาฏนรกภูมิ

โรรุวนรกภูมิ

มหาโรรุวนรกภูมิ

ตาปนรกภูมิ

มหาตาปนรกภูมิ

มหาอเวจีนรกภูมิ

เดรัจฉานภูมิ

ภูมิเปรต

ภูมิอสรกาย

ภูมิมนุษย์

ทวีปทั้ง ๔

พระยามหาจักรพรรดิราช

พระเจ้าอโศกมหาราช

โชติกเศรษฐี

การเกิด ๔ ประเภท

เหตุแห่งมรณะ

จาตุมหาราชิกาภูมิ

ตาวติงสาภูมิ

ยามาภูมิ

ดุสิตาภูมิ

นิมมานรดีภูมิ

ปรนิมมิตวสวัตตรภูมิ

พรหมปาริสัชชาภูมิ

พรหมปุโรหิตาภูมิ

มหาพรหมาภูมิ

ปริตตาภูมิ

อัปมาญาภาภูมิ

อาภัสสราภูมิ

ปริตตสุภาพรหมภูมิ

อัปมาณสุภาพรหมภูมิ

สุภกิณหาพรหมภูมิ

เวหัปผลาพรหมภูมิ

อสัญญีสัตตาพรหมภูมิ

อวิหาสุทธาวาสพรหมภูมิ

อตัปปาสุทธาวาสพรหมภูมิ

สุทัสสาสุทธาวาสพรหมภูมิ

สุทัสสีสุทธาวาสพรหมภูมิ

อกนิฏฐสุทธาวาสพรหมภูมิ

อากาสานัญจายตนะ

วิญญาณัญจายตนะ

อากิญจัญญายตนะ

เนวสัญญายาสัญญายตนภูมิ

ฉัพพรรณรังสี

จุดจบและการเกิดของโลก

ไฟประลัยกัลป์

กำเนิดโลก

มหาปรินิพพาน

---------------------------------------------------------

จำนวน 240 หน้า